Nederland in beeld (9)

Van Groningen via Leeuwarden, Hulst, Pannerden, Winterswijk en Emmen naar fort Honswijk

Klik op de foto voor een vergroting

Direct na afloop van de Eerste Wereldoorlog heeft het Engelse Kamp tot januari 1919 dienstgedaan als opvangkamp voor gerepatrieerde zieke Engelse krijgsgevangenen en krijgsgevangenen van andere nationaliteiten. Op de plattegrond zijn oud en nieuw over elkaar gelegd.

Mata Hari, pseudoniem van Margaretha Geertruida (Griet) Zelle (Leeuwarden, 7 augustus 1876 - Vincennes, 15 oktober 1917), was een Nederlandse exotische danseres. Ze werd door de Fransen schuldig bevonden aan spionage en gefusilleerd.

Bij de brug vindt u het standbeeld van Mata Hari, in 1976 ontworpen en gemaakt door kunstenares Suus Boschma-Berkhout ter gelegenheid van Mata Hari's 100ste geboortedag. Het werd onthuld op 13 maart, de dag waarop ze in 1905 voor het eerst optrad in Parijs onder de naam Mata Hari. Ook op die dag van de onthulling waren er protesten tegen een standbeeld voor deze zondige vrouw.

Detail van het beeld van Boschma.

In 2017 organiseerde het Friesch Museum een grote tentoonstelling over het leven van Mata Hari. De entree liet niets aan duidelijkheid over.

Knipsels op de tentoonstelling De Mythe en het meisje te Leeuwarden.

Bruidsfoto’s van Margaretha Geertruida Zelle op de tentoonstelling De Mythe en het meisje te Leeuwarden.

Hoezeer de mythe van deze Friezin voort leeft, is duidelijk gemaakt op de tentoonstelling.

In Hulst is op 5 mei 2017 een gedenkplaat voor Belgische vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog onthuld. Nadat de Duitsers in 1914 zonder waarschuwing België binnenvielen kwam een grote vluchtelingenstroom op gang.

Zo'n 650.000 Belgische vluchtelingen trokken het neutrale Zeeland in. Veel van de vluchtelingen gingen na de eerste opvang in Zeeland door naar andere delen van het land.

In deze provincie werden zo'n 100.000 vluchtelingen voor een langere periode opgevangen. Veel vluchtelingen kregen onderdak in grote gebouwen, zoals scholen en kerken, maar ook veel burgers zetten hun deuren open voor vluchtelingen.

Om dat te herdenken werd de herdenkingsplaat bij het oude stadhuis van Hulst in 2017 officieel onthuld. Naast een toespraak van burgemeester Jan-Frans Mulder kwamen ook vertegenwoordigers van de Orde van den Prince aan het woord en violist Mathieu van Bellen verzorgde de muzikale omlijsting. Ook was er een lezing door mevrouw Misjoe Verleyen, auteur van Augustus 1914: Belgen op de vlucht. De gedenkplaat is een initiatief van de Hulsterse afdeling van de Orde van den Prince, een Vlaams-Nederlands genootschap dat zich inzet voor de taal en cultuur van Nederlandstalige gebieden. De gedenkplaat is ontworpen door kunstenaar Ronny Ivens uit Hulst. Het is een dikke plaat van messing met een gewicht van zo'n 65 kilo.

Fort Pannerden is een voormalig 19e-eeuws fort in de Nederlandse gemeente Lingewaard. In 1969 kreeg het fort de status van rijksmonument en sinds 2005 maakt het deel uit van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het fort bemand, maar omdat Nederland neutraal was werd er niet gevochten. Na 1920 werd het niet meer gebruikt; het was inmiddels ook te sterk verouderd. Het werd gedurende enkele jaren beheerd door een sergeant, die met zijn gezin niet ver van het fort woonde. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog werd het de status van infanteriesteunpunt toebedeeld. Er werden zeven kazematten (bunkers) gebouwd rondom het fort en de vier stukken geschut van 15 l 25 in de (inmiddels met gewapend beton versterkte) rivierbatterij werden vervangen door twee marine kanonnen met een kaliber van 7,5 cm.

Fort Pannerden werd van 1869 tot 1872 gebouwd als sperfort om te voorkomen dat een aanvallend leger via de rivier de Waal kon optrekken richting de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Daarnaast moest het fort zien te voorkomen dat het Pannerdensch Kanaal afgedamd zou kunnen worden, waardoor de Nieuwe Hollandse Waterlinie mogelijk zonder water zou komen te zitten.

Fort Pannerden – het uiteindelijke ontwerp werd gebaseerd op een plan van Inspecteur Generaal der Fortificatiën W.S. van der Hart-Beek – geldt als huzarenstukje van militaire bouwkunst. Het is een sperfort: een zelfstandig, naar alle zijden verdedigbaar fort. Met de bouw van dit staaltje vernuft, in de periode 1869 -1871, was bijna 500.000 gulden gemoeid. De snelle modernisering van de oorlogsvoering zette het fort echter steeds op achterstand. Zo moest het fort al in 1885 worden aangepast om verweer te kunnen bieden tegen brisantgranaten. Het fort kreeg nu zijn hoger gelegen Rijn- en Waalbatterijen, van beton en met modern geschut. Na deze verbouwing sprak men van een pantserfort.

Uitzicht op de Waal naar het westen. Het uitzichtpunt biedt een prachtige blik op de strategische ligging van het fort op de door de mens aangelegde landtong.

De met mensenhanden aangelegde landtong waar Fort Pannerden op is gebouwd klieft de waterstroom uit nabijgelegen Duitsland in twee tussen het Pannerdensch kanaal (L) en de Waal (R).

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het leger gemobiliseerd en telde het fort vier jaar lang een volledige bezetting van 250 soldaten die waakten over de neutraliteit van Nederland. In het fort waren gigantische voorraden levensmiddelen – nodig om het 30 dagen zelfstandig uit te houden als het noodzakelijk was. Fort Pannerden beschikte over een eigen bakkerij, een hospitaal en een apotheek.

Droneopname van fort Pannerden, gefilmd van west naar oost met en blik op het Pannerdensch kanaal.

Toen de vrede werd gesloten, ontstond in de gemeente Winterswijk de gedachte een monument op te richten. Omdat de bouwmaterialen duur waren op dat moment werd besloten te wachten. Eind 1922 werd een prijsvraag uitgeschreven voor een ontwerp. Deze werd gewonnen door de heer H.L. van Heek, bouwkundige uit Hoogeveen. Het park werd daarvoor afgestemd op het monument.

Het monument werd in 1923 door Winterswijks Belang aangeboden aan de gemeente. Het is een ontwerp van A. Streek, opgebouwd uit bakstenen afkomstig uit de lokale steenfabriek. De fontein werd op 27 mei 1926 op de Winterswijkse waterleiding aangesloten.

Enigszins uit beeld op de voet van het monument is deze steen te vinden: “van ver. Winterswijkerland aan de gemeente”

In Emmen, verscholen achter het flatgebouw op de Stationsstraat, maar wel toegankelijk, staat deze Vredesboom- tegenwoordig wat weggemoffeld. De staat in 2020 was niet best, getuige de foto rechts. Toch is hier sprake van een bijzonder stukje geschiedenis:

“Vredesboom

Fort Honswijk, gelegen aan de rivier de Lek, is één van de toonaangevende forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De toren van fort Honswijk (gebouwd tussen 1841 en 1848) is de oudste en grootste van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en is van een bijzondere architectonische schoonheid. De functie van Fort Honswijk was om de vijand de doortocht over de Lekdijk te verhinderen en om in samenwerking met het aan de andere zijde van de rivier gelegen Fort Everdingen de Lek af te grendelen. Fort Honswijk is onderdeel van de Stelling van Honswijk op het Eiland van Schalkwijk. De toegangsport is recentelijk (2020) gerestaureerd.

Fort Honswijk, oorspronkelijk Fort Willem II geheten, werd in de jaren tachtig van de 19e eeuw ingrijpend gewijzigd. De komst van de brisantgranaat en betere en zwaardere kanonnen maakte het bakstenen fort kwetsbaar. De bovenste verdieping die van grote afstand doelwit kon zijn, werd afgebroken en aan de oostzijde van de toren werd een contrescarp-galerij (zie boven, rechts) gebouwd voorzien van metersdikke aanaarding. Deze renovatie werd tussen 1878 en 1881 uitgevoerd.

Op 2 augustus 1915 werd op het fort een monument opgericht om één jaar mobilisatie te herdenken. Men deed dit door het planten van een lindeboom en het daaromheen plaatsen van een hek met op de hoekpunten daarvan artilleriegranaten van de vestingartillerie en op de daartussen staande schilden geweerpatronen van de infanterie, een en ander symbolisch verbonden met ijzeren kettingen. De tekst luidt: ‘den sterksten band schonk ons dit jaar, vertrouwen in elkaar’.

-V-

Terug naar top