|
SCHETS
Antwerpen: Sommige gebeurtenissen verdwijnen te zijnertijd onterecht in de
laden van de geschiedenis. De slag om Antwerpen hoort daar bij. De slagen rond
de Somme en Verdun blijven in ons collectieve geheugen hangen. Zowel
Duitsland als Engeland besefte destijds te laat dat juist Antwerpen veel
potentie bezat als gevaarlijke gefortificeerde stad, en als belangrijke haven
voor zowel Britse als Duitse Marineschepen. Tegenwoordig is Antwerpen de
parel in de Belgische handelskroon, een geducht concurrent van Rotterdam en,
niet te vergeten, een dankbaar uitgaanscentrum voor Belg en Nederlander.
Gent bleef dit lot bespaard. De hoofdstad van Vlaanderen kreeg een hoofdrol
in de germanisering van Vlaanderen, kende vele oorlogsslachtoffers en ook
hier was sprake van oorlogsschade.
De Hollandstellung is een Duitse
verdedigingsstelling uit de Eerste Wereldoorlog, die langs de grens met
Nederland, tussen Knokke en Vrasene werd aangelegd. Reden voor de aanleg van
deze linie was de vrees van de Duitse legerleiding dat de geallieerden zouden
aanvallen vanuit het neutrale Nederland. In Vrasene sloot de Hollandstellung
aan op de Stellung Antwerpen, waarop op zijn beurt aan oostelijke zijde de
Turnhout-Kanalstellung aansloot.
|
|
TOEN
Antwerpen: De havenstad aan de Schelde gold in augustus, september en oktober
1914 als een zwaar gefortificeerde kiezel in de schoen van het oppermachtige
Duitse leger, dat langs Antwerpen optrok richting Parijs. De onomstreden
geallieerde victorie aan de Marne begin september werd mede behaald door de
hardnekkige weerstand van de vestingen Antwerpen en Maubeuge in
Noord-Frankrijk. Zo’n 150.000 Belgische en (vanaf oktober) Britse troepen
hielden de stad, totdat de zware artilleriebeschietingen (zoals die op Luik)
en Zeppelin-aanvallen Antwerpen tot een kerkhof dreigden te bombarderen.
Tussentijds deden de Belgen twee heldhaftige en bloedige uitvallen in de
flank van het Duitse leger. 10 oktober gaf het machtige Antwerpen, met haar
dubbele fortenring een obstakel van formaat, zich over. Maar niet nadat het
veldleger via de achterdeur naar het zuidwesten was teruggetrokken, naar de
relatieve veiligheid van de rivier de IJzer. Franse versterkingen kwamen te
laat om Antwerpen nog bij te staan. Tienduizenden vluchtelingen meldden zich
aan de Nederlandse grens.
Gent was een belangrijke garnizoensstad voor het Vierde Duitse leger, dat
slag leverde aan de IJzer. Bijna alle grote gebouwen werden door de
Duitsers geconfisqueerd. Zware wapens passeerden langs de vele stations,
jonge rekruten kregen een training in één van de vele kazernes, talloze
gewonden herstelden in de lazaretten. De hoogste Duitse officieren, inclusief
de keizer, bezochten de stad. Duitse frontsoldaten vonden even rust in
Gent, met zijn talloze herbergen en cinema’s. In de straatjes rond de
Veldstraat en de Kouter, maar ook vlakbij het vroegere Zuidstation, was een
enorme georganiseerde prostitutie. Vliegvelden werden in snel tempo
aangelegd in sommige dorpen vlakbij Gent. Zeppelins en
Gotha-bommenwerpers stegen er op om toen al Engeland aan te vallen. Tot
november 1918 bleef de Feldgrau van het Duitse leger alom aanwezig in de
Arteveldestad.
De Hollandstellung: Vanaf de lente van 1916 ontstond van Duitse
kant effectief de vrees dat er wel eens een geallieerde landing zou kunnen
plaatsvinden vanuit het neutrale (en niet aan de oorlog deelnemende)
Nederland. Hierdoor zouden mogelijks de Duitse luchtmachtbasissen en vooral
het Duitse Westfront langs de achterkant aangevallen kunnen worden. Omdat het
Duitse offensief aan de IJzer was uitgedraaid op een stellingenoorlog, werd
van Duitse kant het verdedigingsstelsel verder uitgebouwd.
|
|
NU
Wie tegenwoordig over de ring van
Antwerpen naar het zuiden rijdt merkt nauwelijks dat nog maar honderd jaar
geleden een veel machtiger ring Antwerpen van de Scheldemond afsloot. Forten,
schansen en lunetten liggen nu verscholen in het groen, verstopt in de
naoorlogse stadswijken, ingepakt in industriegebieden langs de Schelde. De
buitenste ring kwam in het noorden tot de Nederlandse grens, in het zuiden
tot bijna in Mechelen, in het westen tot voorbij Beveren. Antwerpen anno nu
is uit zijn jasje gegroeid, de haven is tot het Nederlandse Ossendrecht
uitgesmeerd, het knooppunt aan snelwegen is vaak overbelast. In de weekends
is de fraai herbouwde binnenstad een gezellig, bedrijvig kloppend hart. Hier
en daar zijn herinneringen te vinden aan de oorlogsjaren. De forten zijn
verworden tot musea, zoals het hoort. Voor de oorlog is geen plaats meer.
Gent is verworden tot attractieve trekpleister voor toeristen uit de hele
wereld. De oorlog is nog terug te vinden in de wijkmonumenten, die consequent
meegaan aan de muren van de vele nieuwbouw, en aan de graven op de grote
Westerbegraafplaats. Enkele opvallende ode’s aan Italianen, Russen en
Portugezen zijn voor de liefhebbers interessant, en een combinatie met het
Bourgondische leven in de stad maakt het een plezierig verblijf.
De Hollandstellung ligt er
tegenwoordig verlaten bij. Enkele groepen bunkers, sommige verstopt achter
loodsen, in achtertuinen of opgenomen in tuinafscheidingen, kunnen langs de
hele grens worden gevolgd en maken een interessante fietstocht.
|
